Picie naturalnych wód mineralnych można uznać za jedną z najstarszych metod leczenia. Pierwiastki zawarte w wodzie mineralnej występują w postaci zjonizowanej, przez co są łatwo przyswajalne, dlatego też regularne picie wody mineralnej pozwala na uzupełnienie ich niedoborów. Dla zdrowia człowieka nie jest obojętne, jaką wodę pijemy. Jak potwierdzają badania najzdrowsza jest niegazowana, naturalna woda mineralna.

Leczniczą wartość wody uznano już w starożytności. Badania archeologiczne przeprowadzone w północnych Czechach wskazują na lecznicze użytkowanie tamtejszych źródeł od najdawniejszych czasów, a u Greków, Celtów i Germanów rozpowszechniony był kult źródeł leczniczych. Grecy gromadnie udawali się do źródeł w Tesalii i Eubeji. Natomiast lekarze rzymscy wysyłali swoich pacjentów, cierpiących na przewlekłe schorzenia dróg żółciowych i moczowych, do wybranych miejscowości, w których znajdowały się termalne źródła siarkowe. Źródła te, jak pisał Gaius Plininius Secundus, były używane zarówno do kąpieli leczniczych, jak i kuracji pitnej, czyli krenoterapii.

W czasach rzymskich wody mineralne uznawane za lecznicze były dostarczane w dzbanach do domów, o czym świadczą pieczęcie na dzbanach i napisy na kamieniach wotywnych. Jednak wraz ze schyłkiem Cesarstwa Rzymskiego doszło do zastoju w medycynie, a wodolecznictwem zainteresowano się ponownie dopiero za zasługą lekarzy włoskich i francuskich w XIII i XIV wieku. Wtedy też dokonano rozróżnienia na wody termalne – służące do leczniczych kąpieli oraz wody mineralne – stosowane w krenoterapii, uznawanej przez Paracelsusa za jedną z nowoczesnych metod leczenia.

Tradycje kuracji pitnej liczone są w setkach a nawet w tysiącach lat. Na przykład już ponad 3 tysiące lat temu modrzewiowymi rurami wodę do celów leczniczych doprowadzano z ujęcia położonego na wysokości 1782 m n.p.n.m. w okolicach St.Moritz w Szwajcarii.

Wody mineralne

Cechą dzisiejszego społeczeństwa jest permanentny niedobór biopierwiastków, niezbędnych dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. W organizmach współczesnych Polaków stwierdza się stałe braki magnezu, wapnia, jodu czy potasu, co jest spowodowane m.in. błędami dietetycznymi oraz niewłaściwą obróbką technologiczną żywności. Do uzupełniania tych niedoborów bardzo dobrze nadają się wody mineralne.

Pierwiastki zawarte w wodzie mineralnej występują w postaci zjonizowanej, przez co są łatwo przyswajalne, dlatego też regularne picie wody mineralnej pozwala na uzupełnienie wspomnianych niedoborów.

Dla zdrowia człowieka nie jest obojętne, jaką wodę pijemy. Jak potwierdzają badania najzdrowsza jest niegazowana, naturalna woda mineralna.

Definicja

Wodami mineralnymi nazywamy wody podziemne zawierające rozpuszczone sole mineralne i gazy w ilości nie mniejszej niż 1g/l. Rozróżnia się:

solanki zwykłe – zawierające głównie sól kamienną;

solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca) – zawierające siarczany: magnezu i sodu;

szczawy – zawierające wodorowęglany (kwaśne węglany): wapnia i sodu oraz dwutlenek węgla;

szczawy żelaziste – zawierające dodatkowo związki żelaza;

wody siarkowe – zawierające siarkowodór, siarczki: sodu i wapnia oraz siarczany: głównie wapnia i magnezu;

wody radoczynne – zawierające małe ilości pierwiastków promieniotwórczych.

Mineralna, źródlana, stołowa…

Naturalna woda mineralna ma potwierdzony stały – korzystny dla zdrowia – skład chemiczny; ujęcie, z którego jest czerpana musi mieć określoną nazwę; pochodzi z podziemnych źródeł odizolowanych geologicznie od zanieczyszczeń zewnętrznych; musi mieć zachowane naturalne właściwości wody podziemnej oraz musi być doprowadzana rurociągiem do rozlewni. Do takich wód można zaliczyć, m.in. Nałęczowiankę, Staropolankę, Kryniczankę oraz Muszyniakę.

Naturalna woda źródlana musi być pierwotnie czysta; ujęcie, z którego się ją pozyskuje musi mieć określoną nazwę; pozyskuje się ją ze źródeł podziemnych, których zasoby zostały udokumentowane. Skład chemiczny i właściwości wody źródlanej mogą ulegać niewielkim wahaniom w zależności od sytuacji geologicznej podłoża; dopuszcza się dwukrotnie większą zawartość azotanów niż w przypadku wód mineralnych (do 20 mg/l). Do takich wód zaliczamy, np. wodę Żywiec Zdrój, Grodziską i wodę Krynica Zdrój.

Woda stołowa otrzymuje się ją poprzez zmieszanie wody źródlanej lub wody podziemnej zwykłej (wody pitnej służącej do zaopatrywania ludności) z naturalną wodą mineralną, solami mineralnymi lub innymi składnikami mineralnymi. Przykładem takich wód mogą być Bonaqua lub Helena.

W każdej naturalnej wodzie mineralnej i źródlanej znajdują się składniki mineralne, które dzieli się na:

kationy – zawierające: wapń, magnez, sód, potas;

aniony – zawierające: chlor, fluor, siarczany czy wodorowęglany.

W nazwach wód leczniczych najpierw uwzględniane są aniony, a potem kationy w kolejności malejących stężeń, np. woda chlorkowo-sodowa czy wodorowęglanowo-wapniowa.

Wody nisko-, średnio- i wysokozmineralizowane

Wody mineralne klasyfikuje się według zawartości mikroelementów na 1 litr, wyróżnia się:

• wody wysokozmineralizowane – zawierające ponad 1500 mg/l składników mineralnych. Do tej grupy zalicza się niektóre naturalne wody mineralne i mineralne wody źródlane, np. Muszynianka (1.727,1 mg/l), Piwniczanka (2530 mg/l), Kryniczanka, Staropolanka;
• wody średniozmineralizowane – zawierające od 500 do 1500 mg/l składników mineralnych, np. Nałęczowianka (713 mg/l), Grodziska, Aqua Minerale;
• wody niskozmineralizowane – zawierające do 500 mg/l składników mineralnych; mogą to być naturalne wody mineralne, mineralne wody źródlane oraz naturalne wody mieszane, np. Rzeszowianka, Połczynianka, Żywiec Zdrój (181 mg/l).

Wody zarówno nisko-, średnio- jak i wysokozmineralizowane wykazują działania profilaktyczne i lecznicze. Jednak mechanizmy działania są w tych przypadkach całkowicie różne, dlatego też może być również różne ich zastosowanie w profilaktyce i leczeniu.

Na codzień

Do codziennego spożycia najlepsze są wody o średniej i niskiej mineralizacji, z małą zawartością sodu, poniżej 15-20 mg/l. Duża zawartość sodu w wodzie mineralnej może przyczynić się do wzrostu ciśnienia krwi, zalegania wody w organizmie i obrzęków, co jest szczególnie niekorzystne dla osób z niewydolnością krążenia.

Większość wód powszechnie dostępnych w sklepach odpowiada powyższym kryteriom, więc można je spożywać bez ograniczeń. Na przykład naturalna woda źródlana – Żywiec Zdrój zawiera kation sodowy w 13 ilości 6,7 mg/l, Kinga Pienińska – 2,8 mg/l, Staropolanka Zdrój – 3,6 mg/l, a Nałęczowianka – naturalna woda mineralna – 13,3 mg/l. Wody te, dzięki swojej niskiej mineralizacji ogólnej znakomicie nadają się do przygotowywania posiłków.

Wody o niskiej zawartości sodu można również polecać zarówno kobietom w ciąży, matkom karmiącym, jak i małym dzieciom.

Trzeba pamiętać, że powszechnie dostępne na naszym rynku wody mineralne reklamowane jako wody z dużą zawartością wapnia i magnezu, takie jak Muszynianka czy Piwniczanka, zawierają również znaczne ilości sodu (odpowiednio: 70,7 mg/l i 148 mg/l).

Wody o wysokiej zawartości sodu, np. Krystynka z Ciechocinka (950 mg/l) czy Celestynka z Rymanowa (630 mg/l) znajdują zastosowanie w przypadkach konieczności uzupełnienia poziomu sodu i tym samym utrzymania wody w organizmie. Nie zalecane są w przypadkach nadciśnienia i niewydolności krążenia. Do utraty sodu może dochodzić przy nadmiernym poceniu się, np. w tropikach czy też podczas ciężkiej pracy fizycznej w wysokich temperaturach. Picie takich wód jest wówczas znakomitym uzupełnieniem wody i elektrolitów, oczywiście, gdy nie ma innych przeciwwskazań.

Przewodnik po wybranych wodach leczniczych

Jan – naturalna woda lecznicza z Uzdrowiska Szczawnica; szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa-borowa; wysokomineralizowana – 4.457,9 mg/l.

• Wykazuje udokumentowane klinicznie znaczenie w leczeniu kamicy nerkowej. Dzięki dużej zawartości wodorowęglanów alkalizuje mocz i rozpuszcza nieuwapnione kamienie w drogach moczowych. Co najważniejsze, jej silne działanie alkalizujące zapobiega powstawaniu kamicy szczawianowej. Jest odpowiednikiem włoskiej wody Fiuggi. Według doświadczonych polskich urologów po zabiegu usunięcia kamieni moczowych należy pacjenta bezwzględnie kierować na krenoterapię, czyli kurację pitną. I to w nieprzekraczalnym czasie 6 tygodni po zabiegu. Wody bowiem wypłukują i rozpuszczają pozostałe, drobne złogi, przeciwdziałają zakażeniu dróg moczowych oraz nawrotom kamicy. Podobne działanie mają też wody Józef i Marysieńka.

• Ponadto łagodzi objawy choroby wrzodowej i nadkwasoty. Ułatwia wydalanie żółci, obniża poziom cholesterolu w surowicy krwi, reguluje wypróżnienia, znajduje, więc zastosowanie w leczeniu otyłości i cukrzycy.
• Zawartość żelaza i arsenu, który pobudza aktywność układu krwiotwórczego powoduje, że skraca okres rekonwalescencji i leczy niedokrwistość.

Magdalena – naturalna woda lecznicza z Uzdrowiska Szczawnica; szczaw wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa-bromkowa-jodkowa-borowa; wysokozmineralizowana 26.469 mg/l.

• Wykazuje silne działanie żółciopędne, łagodzi objawy choroby wrzodowej i nadkwasoty, a duża zawartość magnezu działa kojąco na stany nerwic.

Wielka Pieniawa – naturalna woda lecznicza ze źródła „Wielka Pieniawa” w Polanicy Zdrój; szczawa wodorowęglanowo-wapniowa; średniozmineralizowana – 1.050 mg/l.

• Woda lecznicza “Wielka Pieniawa” doskonale uzupełnia niedobór minerałów, których brak może spowodować zmniejszenie odporności organizmu i większe prawdopodobieństwo zachorowań.
• Ponadto zapobiega i leczy schorzenia „cywilizacyjne” spowodowane codziennym stresem, zmęczeniem psychicznym i podwyższony stanem drażliwości oraz nadużywaniem tytoniu i alkoholu. Są to nerwice narządowe, choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy zapalenie jelita grubego, zaburzenia czynności dróg żółciowych, układu krwionośnego, schorzenia trzustki itp.”Wielka Pieniawa” znajduje się w spisie leków wydanym przez Fundację Büchnera oraz w Poradniku Terapeutycznym. Posiada też Świadectwo Jakości wystawione przez Instytut Leków w Warszawie. Tak więc ukierunkowanie Uzdrowisk Kłodzkich na leczenie schorzeń kardiologicznych i gastrycznych nie jest dziełem przypadku.

Henryk – naturalna lecznicza woda mineralna z Uzdrowiska Wysowa; szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa-borowa; wysokozmineralizowana – 5.959 mg/l. Źródło nosi imię badacza wysowskich wód – geologa, prof. AGH Henryka Świdzińskiego.

• Ze względu na wysoką zawartość jodu stosuje się ją w niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu. Dodatkowo, jak wszystkie wysokozmnineralizowane szczawy alkaliczne zalecana jest w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, schorzeniach dróg żółciowych, a także w leczeniu cukrzycy i podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi.

Franciszek – naturalna lecznicza woda mineralna z Uzdrowiska Wysowa; szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa-jodkowa-bromkowa-borowa; wysokozmineralizowana – 16.080 mg/l; Jej nazwa pochodzi od imienia profesora Śląskiej Akademii Medycznej – Franciszka Kokota, zasłużonego badacza właściwości wód mineralnych w Wysowej.

• Podobnie, jak woda Henryk zawiera wysokie ilości jodu i stosuje się ją w niedoczynności tarczycy. Ponadto wzmaga procesy detoksykacji ustroju, jest więc świetnym antidotum na objawy nadużycia alkoholu. Ma też korzystne działanie na przemianę materii, łagodzi objawy nadkwasoty i dyskinezy dróg żółciowych. Jest też dobrym remedium na zaparcia.

Józef – naturalna lecznicza woda mineralna z Uzdrowiska Wysowa; szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa-żelazista-borowa; wysokozmineralizowana – 1.889 mg/l.

• Zalecana przede wszystkim schorzeniach urologicznych – kamicy nerkowa, stanach zapalnych dróg moczowych oraz dnie moczanowej.

Zuber – naturalna lecznicza woda mineralna z Uzdrowiska Krynica-Żegiestów; wysokozmineralizowana – 27.057 mg/l.

• Unikalna woda lecznicza w skali europejskiej o bardzo dużej mineralizacji – leczy choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy, wątrobę i działa żółciotwórczo i żółciopędnie, zwalcza nadkwasotę, obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi.
• Bardzo korzystna w leczeniu cukrzycy

Picie wód leczniczych o bardzo wysokiej mineralizacji, tzn. powyżej 10.000 mg/l (np. Zuber, Franciszek), powinno zawsze odbywać się pod kontrolą lekarską, ściśle według wskazań specjalisty. Wody te przyspieszają ruchy robaczkowe, szybko przechodząc z żołądka do dwunastnicy; stanowią silny bodziec wydzielniczy dla soków trawiennych. Znane jest m.in. ich działanie przyspieszające wypróżnianie, w przypadkach uporczywych zaparć. Wody wysokozmineralizowane nie są więc odpowiednie dla każdego, gdyż istnieje wiele przeciwwskazań, które należy brać pod uwagę. Dlatego też kuracja, polegającą na piciu wód o wysokiej mineralizacji, powinna być zawsze poparta okeślonymi wskazaniami lekarskimi.

Bożena Ryczkowska

foto: istock